Vergi incelemesi, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ("VUK")'nun 134 ila 141. maddeleri arasında düzenlenen ve mükelleflerin ödemesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırıp tespit ederek olası vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesini amaçlayan bir süreçtir. Türkiye'de vergi sistemi mükelleflerin beyanına dayalı olduğundan, beyan edilen vergilerin doğruluğunun saptanması ve eksik beyan edilmiş vergilerin tespit edilerek vergi kayıp ve kaçaklarının önlenmesi açısından vergi incelemesi kurumu büyük önem arz etmekle birlikte, vergi incelemesinde uyulacak esaslar da incelemeye tabi olan mükelleflerin haklarının korunabilmesi açısından oldukça önemlidir.

Vergi incelemesinde uyulacak esaslar, VUK'un 140. maddesinde düzenlenmiştir. Bununla birlikte, 26 Ekim 2021 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 7338 sayılı Vergi Usul Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ("7338 sayılı Kanun") ile, VUK 140. maddede öngörülen incelemede uyulacak esaslar ile, VUK 139. maddede yer alan "İncelemenin Yapılacağı Yer" hükmünde önemli değişiklikler yapılmıştır. Takiben, 28 Haziran 2022 tarihinde 31880 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile, Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ("Yönetmelik")'te, VUK 139 ve 140. maddelerde öngörülen değişikliklere paralel olarak birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Hem 7338 sayılı Kanun ile getirilen hem de Yönetmelik'te yapılan bu değişiklikler, 1 Temmuz 2022'den itibaren yürürlüğe girerek uygulanmaya başlanmıştır.

Yazımızın konusunu, 1 Temmuz 2022'den itibaren yürürlükte bulunan düzenlemeler çerçevesinde, vergi incelemesinde uyulacak esaslara ilişkin olarak yapılan değişiklikler oluşturmaktadır.

İnceleme Görevinin Verilmesinden İtibaren İşe Başlama ve İncelemeye Başlama Süreleri

Yapılan düzenlemeler öncesinde, Yönetmeliğin 7. maddesi uyarınca vergi incelemesi yapmaya yetkili olan kişiler, kendilerine inceleme görevi verildikten sonraki on gün içinde işe başlayabiliyor ve işe başlanılamamasını haklı kılan bir mazeret bulunması halinde ise bu süre on gün kadar uzatılabiliyordu. Ancak, 1 Temmuz 2022 tarihinden itibaren getirilen değişiklikle birlikte bu süre beş güne indirilmiştir. İşe başlanılamamasını haklı kılan bir mazeret bulunması halinde ise bu süre artık en fazla beş gün uzatılabilecektir.

Ayrıca Yönetmeliğin 9. maddesine göre vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme görevinin verilmesinden itibaren en geç 30 gün içinde incelemeye başlayabiliyordu. Bu süre içinde incelemeye başlanılmaması halinde durum gerekçeli bir yazı ile bağlı bulunulan birime bildiriliyor ve ilgili birim, incelemeye süresi içinde başlanılmamasının haklı bir mazerete bağlı olduğu fikrinde olursa en fazla on beş gün ilave süre verebiliyor ya da bu görev farklı bir inceleme elemanına da verilebiliyordu. Ancak getirilen düzenlemeler ile, 1 Temmuz 2022 tarihinden itibaren bahsi geçen incelemeye başlama süresi on beş güne düşürülmüştür ve haklı mazeret olması halinde yalnızca beş gün ilave süre verilebilmektedir. Bu sürelerin yine sırasıyla on beş ve beş güne indirilmesi ile, vergi incelemesi sürecinin hızlandırılması hedeflenmektedir.

İncelemeye Başlama Bildirimi ve Tarihi

1 Temmuz 2022 tarihinden önce, Yönetmeliğin 9. maddesi uyarınca, vergi incelemeleri, vergi müfettişinin daveti üzerine mükellef veya mükellef temsilcisinin katılımı ile imzalanan bir "İncelemeye Başlama Tutanağı" ile başlamaktaydı. Ancak mezkur maddede yapılan değişiklikle birlikte, 1 Temmuz 2022'den itibaren artık vergi incelemesine, mükellefe tebliğ edilecek bir "İncelemeye Başlama Bildirimi" ile başlanmaktadır.

"İncelemeye Başlama Bildirimi" vergi incelemesini yapacak müfettiş tarafından hazırlanacak ve bir örneği nezdinde inceleme yapılana, bir örneği vergi incelemesi yapmaya yetkili olanın bağlı bulunduğu inceleme ve denetim birimine, bir örneği ise mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderilecektir.

Yönetmeliğin 11. maddesine göre ise, İncelemeye Başlama Bildiriminde şu bilgilerin yer alması zorunludur:

  • İnceleme yapılanın kimlik bilgileri, unvanı, adresi,
  • İncelemenin türü (tam/sınırlı inceleme),
  • İncelemeye alınma gerekçesi,
  • İncelemenin konusu,
  • İnceleme dönemi,
  • Vergi türü,
  • Bildirimin düzenlenme tarihi ve vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların imzası,
  • Mükelleflerin incelemeyle ilgili hak ve yükümlülükleri hakkında bilgi.

Görüleceği üzere, eski düzenleme uyarınca, incelemeye başlama tarihi, incelemeye başlama tutanağının imzalandığı tarih olarak belirlenebiliyor iken, mevcut düzenlemeye göre incelemeye başlama tarihi, müfettişin "İncelemeye Başlama Bildirimi"ni düzenlediği tarih olarak belirlenmektedir.

Dolayısıyla, mükellefin bilgisi dahi olmadan mükellefler nezdinde vergi incelemesine başlanması mümkün olacak; mükellef ancak bu bildirimin kendisine tebliğ edildiği tarihi itibariyle incelemeden haberdar olacaktır. Eski uygulama ile karşılaştırıldığında, bu yeni düzenlemenin mükellef hakları açısından daha sakıncalı olacağı değerlendirilmektedir.

Kimlik İbrazı

1 Temmuz 2022 tarihinden önce, Yönetmeliğin 10. maddesi uyarınca vergi müfettişlerinin, inceleme yapmaya yetkili olduklarını gösterir bir belgeyi inceleme yapılana göstermeleri yeterli olmaktaydı.

Yeni düzenlemeler ile birlikte ise, vergi incelemesi yapmaya yetkili olan kişiler, inceleme yapmaya giderken yanlarında memuriyet sıfatlarını ve inceleme yetkisini gösteren fotoğraflı resmi bir kimlik bulundurmalı ve incelemeye gittikleri yerde, işe başlamadan önce bu kimliği ilgililere göstermelidirler.

İncelemenin Yapılacağı Yer

1 Temmuz 2022 tarihinden önce Yönetmeliğin 13. maddesi uyarınca yapılmakta olan vergi incelemelerinde, incelemenin yapılacağı yer, kural olarak mükellefin işyeri olmakla birlikte, istisnai hallerde incelemenin dairede yapılması öngörülmekteydi. Ancak, VUK 139. maddede yapılan değişiklik ile paralel olarak Yönetmeliğin 13. maddesinde, vergi incelemesinin 1 Temmuz 2022 tarihinden itibaren kural olarak inceleme elemanının dairesinde yapılacağı düzenlenmiştir. Bununla birlikte, mükellefin/vergi sorumlusunun talebi ve işyerinin müsait olması halinde, incelemenin işyerinde de gerçekleştirilmesi mümkündür.

Ayrıca, inceleme yerinin esasen müfettişin dairesi olması, incelemeye tabi mükellefin işyerinde tespitler yapılmasına ve çalışmalarda bulunulmasına engel olmayacaktır, müfettiş bu doğrultuda takdir kullanabilir.

Defter ve Belgelerin İbrazı ve Geri Alınması

Yönetmeliğin 12. maddesine göre, incelemeye tabi olan kişilerin defter ve belgelerini ibraz etmeleri, yazılı olarak istenerek tutanakla teslim alınır. Vergi müfettişi tarafından talep edilen defter veya belgelerin, mükellefler tarafından, verilen sürede ibraz edilmesi zorunludur; ancak bu süre içerisinde talep edilen defter ve belgeler mazeretsiz olarak ibraz edilmezse, bunlar ibraz edilmemiş sayılırlar. Haklı bir mazeret gösterenlere ise, söz konusu defter ve belgelerin ibrazı için ek süre verilmesi mümkündür.

Bununla birlikte, önceki düzenlemeye göre Yönetmeliğin 12. maddesi uyarınca, mükelleflerin vergi incelemesinin yapıldığı döneme ait yasal defter ve belgelerinin e-defter/belge kapsamında olması halinde, bu dokümanları "elektronik sistem" kullanarak ibraz etmelerinin mümkün olduğu düzenleme altına alınmıştı. Ancak yapılan değişiklikle, söz konusu belgelerin "elektronik sistem" kullanarak ibrazının esas olduğu, dolayısıyla bu belgelerin sistem üzerinden sunulması gerekliliğine yönelik düzenleme getirilmiştir.

Elektronik belgeler dışındaki belgeler için ise, Yönetmeliğin 12. maddesinde yapılan düzenleme ile; mükellefin işyeri/ikametgah adresi ile müfettişin bağlı bulunduğu birimin aynı ilde bulunmaması halinde, belgelerin mükellefin işyeri/ikametgah adresinin bulunduğu ildeki daireden (Defterdarlık/Vergi Dairesi başkanlığı) teslim alınacağı öngörülmüştür. Fakat, mükellef talep ederse, defter ve belgeler müfettişin sürekli çalışma yerindeki dairede de teslim alınabilir.

Yönetmeliğin 22. maddesi uyarınca, mükellefin ibraz ettiği defter ve belgeler, rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihten itibaren en geç on beş gün içerisinde bir tutanak ile mükellefe iade edilecektir. Bununla birlikte, söz konusu maddeye eklenen yeni düzenleme ile, Bakanlık tarafından oluşturulan sistem üzerinden ibraz edilen elektronik defter ve belgeler ise, rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesini müteakip en geç otuz gün içerisinde sistemden silinecektir.

İnceleme Tutanakları

"İnceleme tutanakları" ile ilgili olarak Yönetmeliğin 16. maddesinde yapılan değişiklik ile, bu tutanakların nerede imzalanması gerektiğine ilişkin olarak, daha önce Yönetmelikte yer almayan detaylı açıklamalar getirilmiştir.

İnceleme neticesinde hesap, kayıt ve işlemleri ve tespit edilen hususları içeren "inceleme tutanaklarının" imzalanacağı yer; mükellefin işyeri/ikametgah adresi ile müfettişin bağlı bulunduğu birimin aynı ilde bulunmaması halinde, mükellefin işyeri/ikametgah adresinin bulunduğu ildeki daire (Defterdarlık/Vergi Dairesi başkanlığı) olarak belirlenmiştir.

Ancak nezdinde inceleme yapılan mükellefin talep etmesi halinde, inceleme tutanağının vergi incelemesi yapmaya yetkili olanın sürekli çalışma yerindeki dairede imzalanarak imzalanan tutanağın bir örneğinin mükellefe verilmesi de mümkündür.

The content of this article is intended to provide a general guide to the subject matter. Specialist advice should be sought about your specific circumstances.